K
ka (Fdg) – können
kaa (Laa) – keiner
kaald / kaalt (Alh, Bgh, Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) – kalt.
Bgh.: »Kaale Fisse.«
Hem.: »Dos kaale Wasser.«
Odf.: »Es äss kaalt. Haure ärres noch käller. De geht so kaalt med deer em.«
kaaldschneuzech (Odf, Rkh, Rph) – kaltschneuzig
kaaldherzech (Odf, Rkh, Rph) – kaltherzig
kaamol (Fdg) keemul (Bgh, Hem, Rld) kaamol (Fdg) – keinmal.
Fdg.: »Aamol eas kaamol.« (Chr. Hackler)
Kaawe (Alh, Bgh, Hem, Rld) Koowe (Fdg) – (Hafer-) Spreu, Spelzen
Kaawepeel (Alh, Bgh, Hem) Koowepeahl (Fdg) – pfühlartiges Unter-/Oberbett
(gefüllt mit Haferspreu)
Kabbe / Kappe (Bgh, Hem, Rld) – Kappe, Mütze.
Bgh.: »Näwa da Kabbe sei« (Neben der Kappe sein = nicht ganz bei Verstand sein.)
Kabbes / Kappes (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph, Wun) –
1. Weißkraut, Weißkohl (Brassica oleracea, Sorten)
2. Unsinn, Unfug. Wun.: »Schwatz ned su en Kabbes!«
Odf.: »Wer em Somma Kappes klaut, hött em Wernda Sauerkraut.«
Kabbesgoade (Bgh, Hem) Kabbesgaarde (Wun) – Gemüsegarten
(oft auch nur kleiner Anzuchtgarten für Gemüsesetzlinge)
Wun.: »Mer hun da Kabbesgaarde fardich feeren Wänder.«
Käfer (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Käfer
Kaffe (Alh) Kaffie (Bgh, Hem, Rld, Odf, Rkh, Rph) – Kaffee.
Odf.: »Med derm het ech gäarn mol e Käppche Kaffie getronge.
De kaa noch nerremol Kaffie koche. Dos äas doch kaaler Kaffie.«
Kaffiebesse (Fdg) – Kaffeebüchse
Kaffibohne (Fdg) Kaffibuhne (Hem, Rld) – Kaffeebohne.
Fdg.: »Mol insemol poor Kaffibohne.«
Kaffebränner (Alh) – Kaffeeröster
Kaffiekebbche (Hem) Kaffiekäppche (Odf, Rkh, Rph) – Kaffeetasse
Kaffiekessel (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kaffeekessel
Kaffiekränzche (Odf, Rkh, Rph) – Kaffeekränzchen
Kaffiemelche (Odf, Rkh, Rph) – Kaffeemilch
Kaffiepulwa (Hem, Rld) Kaffiepolwa (Odf, Rkh, Rph) – Kaffeepulver
Kaffiesatz (Odf, Rkh, Rph) – Kaffeesatz
Kaffieschnüdde (Bgh, Hem, Rld) Kaffieschnutte (Odf, Rkh, Rph) –
1. Kaffeeschnute,
2. jemand, der gerne Kaffee trinkt
Kaffiewasser (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kaffeewasser.
Odf.: »Loss des Kaffiewasser ned brie.«
kahl (allg.) – kahl. Hem.: »En kahle Kobb.«
Kähnel (Alh) Kaonel (Ban) Kahnel (Bgh) – Dachrinne.
Alh: »Dä kann aus der Kähnel säufe.«
(Der kann aus der Dachrinne saufen = ein riesengroßer Kerl.)
kähre (Bgh, Hem) – kehren
Kajulche, n. (Wittg. Ausdr.) – Postkutsche, später: altes Auto
Kalb (Alh, Fdg, Hem, Rkh, Rph) Plural: Kälwer / Kälwa (Alh, Hem, Fdg, Odf, Rkh, Rph) Diminutiv: Kälwiche (Odf, Rkh, Rph) – Kalb.
Hem.: »Dü aales Kalb« (Du Kalb = Blödmann, Schimpfwort)
Odf.: »Mer hon e Kalb kreje. Ehr seit doch aafelleje Kälwa.« (Schimpfwort)
Wittg. Ausdrücke: »Dos wehr dos Kalb vo dä Küh, die annere hot noch ned geosst.«
(Das wäre das Kalb von der Kuh, die andere war noch nicht brünstig = eine Sache nach der anderen machen; immer schön der Reihe nach.) Öje we e gestoche Kalb mache (= große, ungläubige Augen machen.)
Kalbfleesch (Odf, Rkh, Rph) – Kalbfleisch
Kaliwa (Bgh) – Kaliber
Kall, Diminutiv: Kallche (Hem, Rld, Laa) – Karl
Kalla / Kaller (Bgh, Hem, Rld) Källa / Käller (Fdg, Odf, Rkh, Rph) – Keller
Kalladecke (Hem) Källadäcke (Odf, Rkh, Rph) – Kellerdecke
Kalladeere (Hem) Källadeer (Odf Rkh, Rph) – Kellertüre. Odf.: »De Källadeer ons Källafernsta stenn off.«
Källaesen (Odf Rkh, Rph) – Kellerasseln. Odf.: »De Källaesen krawwen öngarm Regal.«
Kallafänsta (Hem) Källafernsta (Odf, Rkh, Rph) - Kellerfenster
Källertrapp, (Fdg) Kallatreppe (Hem) Källatreppe (Odf, Rkh, Rph) – Kellertreppe
Källe(Alh) Karle (Bgh) Kalle, Kall (Hem) Käarle / Kearle (Fdg, Odf, Rkh. Rph) – Kerl.
Bgh.: »En Karle wie e Pund Woarschd«
(Ein Kerl wie ein Pfund Wurst = einer, der heute diese Meinung vertritt und morgen eine andere; jemand, auf den man sich nicht verlassen kann.)
Odf.: »Dos hött scho en Käarle. (Eher abfällig) Dos ärren Käarle.
(Eher bewundernd) Derm Käarle trou ech ned.«
Fdg.: »Der ear’n Kearle wie’n Bäme.«
Källe (Alh, Fdg, Odf, Rkh, Rph) Kalle (Bgh. Hem) – Kälte. Odf.: »Mer hon e eiseje Källe.«
Källa / Käller (Alh, Fdg, Odf, Rkh, Rph) Kalla (Bgh, Hem) — Keller.
Odf.: »Wenn du ned ardech bäast, kemmst de en Källa.«
Källertrapp (Fdg) – Kellertreppe. Fdg.: »Hä schleach sech eawwern Källertrapp no deuse.«
Källsche / Kellsche (Bgh, Hem, Fdg, Odf, Rkh, Rld, Rph) – Gegend nordwestlich von Wittgenstein: Das Kölnische. Ehemaliges kurkölnisches Gebiet, das im Nordwesten an Wittgenstein angrenzte = Sauerland.
Hem.: »Dos kemmt aus dämm Kellsche un äss kadulisch.«
Bgh.: »Hä fia eeds Kellsche.« »Ee’s Kellsche fohre = In’s Kölsche fahren.
Kälwamäast (Odf, Rkh, Rph) – Kälbermist
kalwarn (Alh, Fdg, Odf, Rkh, Rph) kalwan (Ban) kalware (Bgh, Hem) –
1. herum »kälbern« , herumalbern
2. sich gegenseitig ärgern, foppen, raufen. sech kalware – sich balgen. B. Stremmel
Hem.: »De Junge hon su richtich erem gekalwerd.«
(Die Jungen haben so richtig herumgealbert.)
Odf.: »Die sei sech nur om Kalwarn.« (Die albern nur herum.)
Kälwazehne (Alh) – 1. Kälberzähne, 2. Graupen. (K. Zoll)
kalwe (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) – kalben. Odf.: »Inse Kuh äas om kalwe.«
Kambe / Kampe (Bgh, Wittg. Ausdrücke) – eingezäunte Weide
Kamisol (Gro) – siehe Rand ön Kamisol
Kamm, Diminutiv: Kämmche, Plural: Kämme (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kamm.
Odf.: »Die sei all ewa en Kamm geschoorn.«
Kamma, Diminutiv: Kämmache (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kammer
Kammafänsta (Hem) Kammafernsta (Odf, Rkh, Rph) – Kammerfenster
Kammajäja, (Odf, Rkh, Rph) – Kammerjäger
Kammazofe (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kammerzofe
kammche (Wittg. Ausdrücke) – stark leiden. (bei Krankheit)
kämme (Odf, Rkh, Rph) – kämmen.
Odf.: »Kämm deer da mool de Hoorn. Du bäast noch ned gekämmt. Ech kämme dech mool.«
Kammfürra (Wittg. Ausdrücke) – Kammfutter (= Kammbehälter)
Kanalje, f. (Alh) – böses Weib. (Schimpfwort)
Känd / Keand, Plural: Känne / Keanne (Alh, Bgh, Bkb, Fdg, Hem, Rld) Kernd, Plural: Kernne (Odf, Rkh, Rph) – Kind.
Hem.: »Ehr Känne!«
Odf.: »Wos sei die Kernne gross woarn. Mer kenn ins vo Kernd off.
Wenn ma Kernne scheckt, kriet ma Kernne werra.
Kläne Kernne kläne Sorje, grosse Kernne grosse Sorje.«
Kandhoge / Kanthoke (Bgh, Hem, Wittg. Ausdrücke) Kanthake (Fdg) – Kanthaken.
Hem.: »En Kandhoge ärre Hulzstange medenem eiserne Hoke vonne dro,
züm Beweje vo schwerem Wagg, vo nem Balke orra vo Böömstämme.«
Fdg.: »Ech krijje / packe / nomme dech glej om Kanthake.«
Bgh.: »Om Kandhoge pagge.« (Am Kanthaken – Schopfe – fassen. B. Stremmel)
Känd(s)döfe (Hem) Kerndtäfe (Odf, Rkh, Rph) – Kindtaufe
känerläje (Fdg) keenalei (Hem, Rld) – keinerlei, Fdg.: »Ech stelln känerläje Osprüche.«
känesfalls (Fdg) keenesfalls (Hem) – keinesfalls
känesweks / käneswegs (Fdg, Odf, Rkh, Rph) keeneswägs (Hem) – keineswegs
kann, kunn, gekunnd (Hem, Rld) kann, kunne, gekunnt (Wun) – können
Wun. Präsens:
Präteritum:
Konjunktiv:
Kann, Diminutiv: Kännche, Plural:Kann(e) (Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kanne
Kann / Karrn (Bgh, Hem) – Karre
Kännagoade (Bgh, Hem, Rld) – Kindergarten
Kännaschüh (Hem) Kernnaschuh (Odf, Rkh, Rph) – Kinderschuhe.
Odf.: »Do stock ech noch een Kernnaschuh.«
Kännastiwwel (Hem, Rld) Kernnastiwwel (Odf, Rkh, Rph) – Kinderstiefel
Kännaspeel (Bkb, Hem) Kernnaspeel (Odf, Rkh, Rph) – Kinderspiel.
Odf.: »Dos äas doch e Kernnaspeel.«
Kännastemme (Hem, Rld) Kernastemme, Diminutiv: Kernnastermche
(Odf, Rkh, Rph) – Kinderstimme
Kännazeid (Bkb) – Kinderzeit
Kaonfe (Ban) – Krampe, Drahtschlaufe, U-förmiges, an den Enden angespitztes Drahtstück zum Befestigen von Gegenständen, z.B. Weidedraht
kaormche (Ban) – beschwerlich, beschweren
kapotthagge (Odf, Rkh, Rph) – kaputthacken
Kappes (Hem, Rld) – Weißkohl
Kappeskobb (Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) – Weißkohlkopf
Karawina (Bgh) – Karabiner
Karschebööm (Hem, Rld) Karschebääm. (Wun) – Kirschenbaum
Karbhulz (Bgh, Hem) – Kerbholz. Bgh.: »Wos uff ’m Karbhulz hon.«
(Etwas ausgefressen haben.)
Ka(r)cheglocke (Hem, Rld) Kircheglocke (Odf, Rkh, Rph) – Kirchenglocken
ka(r)chlech (Hem) kirchlich (Odf, Rkh, Rph) – kirchlich
Ka(r)chspeel (Hem) Kirchspiel (Odf Rkh, Rph) – Kirchspiel
karierd schwätze (Wittg.Ausdrücke) – undurchsichtig reden
Karje (Bgh) Kerche, Plural: Kerche (Fdg, Wun) Ka(r)che (Hem) Kirche (Odf, Rkh, Rph) –
1. Kirche
2. Gottesdienst. Fdg.: »Mer geh ee de Kerche. M’r seall de Kerche eem Doa(r)f losse. Kemmt d’s Doa(r)f net no d’r Kerche, da muß de Kerche no’m Do(r)f komme.«
Wun.: »Mer sein grare aus da Kerche kumme.«
em Karjee, m. (Wittg. Ausdrücke) – schnell, in Eile (frz. carré ?)
Karjehob (Bgh) Ka(r)chhob (Hem, Rld) Kerchhob (Odf, Rkh, Rph) – Kirchhof, Friedhof
Karjetorm (Bgh) Ka(r)chetorm (Hem) Kirchturm (Odf, Rkh, Rph) – Kirchturm
Karle (Bgh) – Kerl. Bgh.: »Hä äss n Karle wie e Pund Woarschd.«
(ein Kerl wie in Pfund Wurst = einer, der heute diese Meinung vertritt und morgen jene.
Auf ihn kann man sich nicht verlassen.)
Karmes (Bgh, Hem) – Kirmes
Karn (Bgh) Kann (Hem) – Kern
Kärre / Kerre (Bgh, Hem, Nle) – Kette
Kärrn, m. (Wittg. Ausdrücke) Karrn, Kann (Bgh, Hem) – Karre
Kärrngaul (Wittg. Ausdrücke) – Karrengaul
Ka(r)ze (Bgh, Hem) – Kerze
Käsche (Alh) Karsche (Bgh) Kasche (Hem) – Kirsche
Käschebööm (Alh) Karschebööm (Bgh) Kaschebööm (Hem) – Kirschbaum
Kasde / Kaste (Amt, Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kasten.
Bgh.: »Wos uff’m Kaste hon«
(etwas auf den Kasten haben = gescheit sein. B. Stremmel)
Odf.: »De hött wos oom Kaste. Bearb.: H. Parzinski, Rkh.
Kasdedeggel (Bgh, Hem) Kastedäckel (Odf, Rkh, Rph) – Kastendeckel
Käse (Hem, Rld) – Käse
Käseblätche (Fdg) – Käseblättchen
Käseküche (Rld) – Käsekuchen
Katharina, Diminutiv: Kathrienche (Hem) – Katharina
katsche (Wittg. Ausdrücke) – fangen, schlagen
katzbaljern (Fdg) – katzbalgern. Fdg.: »Mer katzbaljern ins.«
Katze (Hem, Fdg, Rld) – Katze
Katzeäje – Katzenaugen; Rückstrahler an Fahrzeugen
Katzedier / Katzedia (Odf, Rkh, Rph) – Katzentier. Odf.: »Du bäast e aales Katzedier.«
Katzedrägg / Katzedreack (Hem, Fdg, Rld) – Katzendreck.
Hem.: »Doas gedd dech en Katzdrägg o.«
Katzekobb (Wittg. Ausdrücke) – 1. Katzenkopf, 2. grobes, gewölbtes Steinpflaster
Katzekraut (Wittg. Ausdrücke) – Baldrian
Kätzel (Bgh) – Kitzel
kätzele (Bgh, Hem, Rld, Wom) – kitzeln
Katzepoodcha (Odf, Rkh, Rph) Katzepuudcher (Wittg. Ausdrücke) –
1. Katzenpfötchen, 2. Wollgras
Katzeschwanz (Wittg. Ausdrücke) – 1. Katzenschwanz, 2. Schachtelhalm
katzig (Rld) – katzig, streitsüchtig, unverträglich
Kaulebba (Ban, Odf, Rkh, Rph) Kühlebba, Kühleppa (Bgh, Els, Gkh, Hem, Rld, Swu) Kühläbber (Die) – Kaulquappe, Froschlarve mit Schwanz; Kleinfisch mit dickem Kopf (Wem) Groppe
Die, Gkh, Odf.: »Du aaler Kaulebba.« (Schimpfwort) Vgl. Wittgenstein III, Seite 322 f., siehe Deckkopp
kauscha (Bgh) – (koscher ?) Bgh.: »Ned ganz kauscha sei«
(ihm / ihr kann man nicht trauen. B. Stemmel)
Kawel (Bgh, Hem) – Kabel
Kawendsmann (Bgh) – außergewöhnlich großer Gegenstand oder Mensch
käwwele (Wittg. Ausdrücke) – zanken, necken
käwweln (Alh) keiwele (Bgh, Hem, Rld) keiwen (Odf, Rkj, Rph) –
1. kauen,
2. knatschen, vor sich hin maulen. Alh: »Hä käwweld oa wos.«
Er kaut an etwas. = Er trägt etwas mit sich herum, ihn bedrückt etwas.
(K. Zoll) Bearb.: H. Parzinski, Rkh.
Keannerjäckelche (Fdg) Kännajäckelsche (Hem, Rld) – Kinderjäckchen
Keaze – Bauch, dicker Bauch
Kebbche / Käppche (Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) – Tasse.
Odf.: Kaffikäppche, Kaffeetasse. »Dä hött ned mieh alle Käppcha em Schraank«
(= er ist verrückt)
Kebbel / Keppel (Ban, Bgh, Odf, Rkh, Rph) – Kuppe, Hügel
Keche, Plural Keche (Alh, Hem, Rld, Wun) Kejje (Bgh) Köche (Fdg) – Küche.
Fdg.: »Hie geröttste e Deiwels Köche. Bei de reachert’s e d’r Köche.« (Chr. Hackler)
Wun.: »De Mudder ärr ee da Keche am Arwe.« (Chr. Homrighausen)
Kecheedesch (Hem, Rld) Köchedösch Odf, Rkh, Rph) – Küchentisch
kee (Bgh, Hem, Rld) – kein. Bgh.: »Kee nix un kee naud!«
keebsch (Bgh) – stockig (beim Holz) Wittg. Ausdrücke: »keepsch sei«
(leicht beleidigt sein)
Ke-ehlmus (Odf, Rkh, Rph) – Grünkohlgemüse
Keejel (Alh, Fdg, Wun) Keäjel (Rph) -
1. Kegel (geometrischer Körper)
2. Heuhaufen, zu einem Kegel zusammengescobenes Heu auf der Wiese.
Wun.: »Manche Leire rachden ds Haa ewwer Naacht uff Keejel,
derres vam Darb net su fichde wür.«
Keejelboh (Fdg) Keejelbohne (Gkh) – Kegelbahn
keejele (Gkh, Wem) kejeln (Fdg) kejelen (Wun) –
1. kegeln. Fdg.: »Met deer weann ech noch kejeln.«
2. das Heu auf niedrige Haufen (Kegel) rechen.
Fdg.: »Ech kejelte de Mohre off Kejeln.« (Ich kegelte den Heumahden auf Kegel. (Chr. Hackler)
Wun.: »Mäsdens wür ds Haa de Owed uff Moare geracht.
Manche Leire kejeldens ä uff Häfe.«
Keejeler (Fdg) – Kegler, Kegelspieler. Fdg.: »D’r Kejeler kejelt off d’r Kejelboh.«
keemul (Bgh, Hem, Rld) kaamol (Fdg, Odf, Rkh, Rph) – keinmal. Fdg.: »Aamol eas kaamol.«
keena, kenna, keene, keens; auch: kenn, kenna (Bgh, Hem Rld) käna / käner, käne, käs; auch: kaa, känes (Fdg, Odf, Rkh, Rph) – keiner, keine, keines.
Fdg.: » … kaa Sterwenswertche wohr. Em mech kimmert sech käner. Ech sok käs vo ouch. Der ka kenn Hond e Rau losse. (Chr. Hackler)
Hem.: »Em die Sache hot sech keener gekemmert. Dos Mansch woar zü keener Zeit deheeme. Ged da keener mieh inse Umma besüche? O dä Geschichde äss kee Woad wuhr. Uff goar kenn Fall mieh. Ech wärn kee Woad mieh saa. Ech hon goar kee Lust.«
Odf.: »Käna wäalls gedoo hon. Zu käna Zeit. Ech hon kaa Zeit. Kaa aamol. Kaa änsejesmol. Goa käna.«
Keep, Plural: Keeps (Wun) – Umhang ohne Ärmel als Regenschutz (meist ohne Kapuze) Wun.: »De Grußmudder hadde e Keep, wos se ewweren Jacke ozog.«
Kesselstaa (Fdg) – Kieselstein
Keetze (Bgh, Fdg, Hem) Keertze (Odf, Rkh, Rph) – Kiepe
Keetzeleire (Bgh, Hem) Keatzeleure (Fdg) – Kiepenleute, Gesindel. (Schimpfwort)
Keetzemann (Ban, Bgh, Hem) Keatzemann (Fdg) Keertzemann (Odf, Rkh, Rph) – Kiepenkerl.
Früher: Ausdruck für Händler mit Kiepe. (Schimpfwort)
Keetzemannswagg (Hem, Rld) Keatzemannswerk (Fdg) – Spielmannswerk
Keetzemansch (Wittg. Ausdrücke) – Zänkisches Weib. (Schimpfwort)
Kehle (Bgh, Wdh) Keehrn (Odf, Rkh, Rph) – Kohlgemüse, Grünkohl
äss kehlt (Wittg. Ausdrücke) – es kohlt (= es ist neblig)
Kernnastiwwelche – Kinderstiefelchen,
Keilhulz (Bgh) – Keilholz, Holzkeil.
Bgh.: »Darr wie Keilhulz.« (Dürr wie ein Holzkeil. B. Stremmel)
keiwele (Blb, Hem, Rld, Mol) – kauen. Blb.: »Se keiwelten Küche.«
kelsch (Bgh, Fdg, Hem) – kölnisch, siehe Kellsche
Kelsche (Bgh, Hem, Fdg, Odf, Rkh, Rld, Rph) – Gegend nordwestlich von Wittgenstein:
Das Kölnische. Ehemaliges kurkölnisches Gebiet, das im Nordwesten an Wittgenstein angrenzte = Sauerland.
Hem.: »Dos kemmt aus dämm Kellsche un äss kadulisch.«
Bgh.: »Hä fia eeds Kellsche.«
Kembche (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kümpchen, Schüsselchen. siehe Kumpe
Kennboart (Fdg) – Kinnbart
kenne, kaande, gekaand (Hem, Rld, Wun) – kennen.
Wun. Präsens:
Präteritum:
Konjunktiv:
Imperativ: kenn!
Kerchdonn (Fdg) – Kirchturm. Fdg.: »De Kercheglocke häenke eem Kerchdonn.«
Kerchebaanke (Fdg) Kachebaanke (Hem) – Kirchenbank
Kerchechor (Fdg) – Kirchenchor
Kercheglocke (Fdg) Kacheglocke (Hem) – Kirchenglocken
Kerchemaus (Fdg) Kachemaus (Hem) – Kirchenmaus. Fdg.: »Der eas so orm wie e Kerchemaus.«
Kernaschuh (Odf, Rkh, Rph) – Kinderschuh
Kernastermme (Odf, Rkh, Rph) – Kinderstimme
Kernastiwwelche (Odf, Rkh, Rph) – Kinderstiefelchen
Kerndheit (Odf, Rkh, Rph) – Kindheit. Odf.: »Sie harre e scheene Kerndheit.«
kernerich (Odf, Rkh, Rph) – Kindisch, kindhaft. Odf.: »Stell dech ned so kernerech o.«
Kerrel (Bgh, Fdg, Hem, Nle, Odf, Rkh, Rld, Rld, Rph) – Kittel.
Rld.: »Dä hengt noch bei seiner Modda om Kerrel.«
Odf.: »Du vasteckst wos öngarm Kerrel.« (schwanger sein)
Kerrelsdasche (Hem) Kerrelsdäsche (Odf, Rkh, Rph) – Kitteltasche
kerwelig (Fdg) – beweglich. Fdg.: »DoasKend eas kerwelig.«
Kerzetalch (Odf, Rkh, Rph) – Kerzentalg
Kesselstaa (Odf, Rkh, Rph) – Kieselstein
Kesde / Keste, Diminutiv: Kesdche / Kestche (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kiste.
Hem.: »Un fattig äs de Kesde. Doss ärre aale Kesde.«
kesdeweise / kesteweise (Hem, Odf, Rkh, Rph) – kistenweise
Kesde, Diminutiv: Kesdche (Bgh, Fdg, Hem) – Kiste.
Hem.: »Un fattig äs de Kesde. Doss ärre aale Kesde.«
Kess, m. (Wittg. Ausdrücke) – 1.Verteiler 2. Einsteckwand am Kastenwagen
Kesse (Bgh, Fdg) – Kissen. Wittg. Ausdrücke: »Ee Kesse – ee Gewesse.«
(Ein Kissen – ein Gewissen = das Gleiche denken.)
Kessel (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kessel. Odf.: »Du bäast so schworz wie en Kessel.«
Kesseldeckel (Hem) Kesseldäckel (Odf, Rkh, Rph) – Kesseldeckel
kessele (Bgh) – hageln
Kesselflecka (Odf Rkh, Rph) – Kesselflicker
Kesselhake (Odf Rkh, Rph) – Kesselhaken
Kesselstaa, Diminutiv Plural Kesselstächer (Fdg, Odf, Rkh, Rph) – Kieselsteine.
Fdg.: »On de weiße Kesselstächer fonkelte.«
Kesseziche (Ban) Kessezijje f. (Bgh) – Kissenbezug
Ketzel / Kezel (Ban, Bgh) – 1. Haarknoten; 2. auch: Unterlage zum Tragen von Lasten
kichare (Gkh, Wem) – kichern, leise, gedämpft, unterdrückt und mit hoher Stimme [vor sich hin] lachen. Gkh, Wem.: »De Mare sein de ganze Owend om kichare.«
(Die Mädchen sind den ganzen Abend am Kichern.)
Kidcher (Hem, Rld) – Küken
Kiehplädda (Ban) Kiehpladda (Bgh) Kuhblödda (Odf) – Kuhfladen.
Odf.: »Die Dooje sein ich en Kuhblödda gedängelt.«
Kiehsääche (Fdg) – Kuhpisse. Fdg.: »Der Kaffi eas wie Kiehsääche.«
Kiehschäss (Ban) Kühschäss (Hem, Rld) – Kuhmist.
»Wie kemmd Kühschäss off`z Dach?
Hot sich de Küh off’n Schwanz geschässe un med Schwung do noff geschmässe.«
Kiehschäßhummel (Wittg. Ausdrücke) – 1. wörtl. Kuhmisthummel, 2. Mistkäfer
kiehl (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph) - kühl.
Odf.: »Es äss etwos kiehler woan. E kiehles Blondes.«
Kiehle (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kühle
kiehle, gekiehld (Hem) kiehle, gekuhlt (Odf, Rph, Rkh) – kühlen.
Odf.: »Ech hons schee gekuhlt.«
kiewig (Wittg. Ausdrücke) – boshaft
Kimmel (Bgh, Hem) – Kümmel. Wittg. Ausdrücke: »Kimmel un Blättern«
(Teetrank für das Vieh); da Kimmel reiwe (einer Reibung ausgesetzt sein)
sech eener kimmele (Wittg. Ausdrücke) – sich einen trinken
kimmern (Fdg, Odf, Rkh, Rph) kemmere (Hem, Rld) – kümmern.
Fdg. »Kimmmer dech ned em ongeleare Eier.«
kinn(e), kunn (Bgh, Hem) gekunnd (Bgh, Hem) kenn (Mol) gekonnd (Odf, Rkh, Rph) – können.
Hem.: Indikativ Präsens:
Konjunktiv Präsens:
»Kimmasch?« (Können wir es?) »Ech kinn mech krumm lache. Hä saad, mer kinnen heeme gen. Hä kunn ned komme. Dos hott’e güd gekunnd.«
Odf.: »Ech kaa dos ned. Du käst dos. Ech kinn dos, wenn ech will. Hass des gekonnd? Kinnsd du mer mol en Gefann du?«
»Wer höt dos da gekonnd?« (Wer hat das denn gekonnt – fertig gebracht?)
Mol.: »Kenn ech noch emul heme genn«
Kipparsch m. (Wittg. Ausdrücke) – jemand, der überhöflich ist.
Wittg. Ausdrücke: »sech en Kipparsch löfe« (dauernd um jemanden herumschwänzeln)
Kippel (Wittg. Ausdrücke) – Hügel
Kirchwegelchen (Odf, Rkh, Rph) – Kirchweg.
(Gerichtlich eingetragener Fußweg von Oberndorf durch
die Feldmark als Abkürzung zur Feudinger Kirche.
Kitt (Fdg) - Kitt. Fdg.: »Hernoo murre ma da Kitt vo de Feanstern freasse.«
Kittloh (Bgh) – Nasenpopel
klaa, klaare, geklaad (Bgh, Hem, Rld, Wun) – klagen
Wun. Präsens:
Präteritum:
Kon.:
Imperativ: klaag!
Kläd, Plural: Klära / Klärer (Fdg, Odf, Rkh, Rph) Kleed Pl: Kleerer (Hem, Rld) – Kleider. Fdg.: »Ech du de Klärer oder Klärer mache Leure. ’s blab nerr e’n Klärer hänke.«
Klabbe (Hem, Fdg, Rld) – Klappe.
Hem.: »Haal dochemul dei Klabbe. Re-iss doch dei Klabbe ned su weid uff.«
klamm (Bgh) – steif, unbeweglich (vor Kälte)
Klänechkeitskräma (Odf, Rkh, Rph) – Kleinigkeitskrämer
Klappe (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Klappe. Odf.: »Du höst e große Klappe. Haal de Klappe!«
klapperich (Hem) klapperech (Odf, Rkh, Rph) – klapperich
Klappmaul (Wittg. Ausdrücke) – Werkzeug zum Ledernähen
Klärerberschte (Fdg) – Kleiderbürste
Klärerboarte (Fdg) – Kleiderborte
Kläronge (Fdg) – Kleidung. Fdg. »De Sonndoges Kläronge.«
kläwe (Odf,, Rkh, Rph) – kleben
Klawiertaste (Odf, Rkh, Rph) – Klaviertaste
Klorheit (Odf, Rkh, Rph) – Klarheit. Odf.: »Mer musse Klorheit schaffe.«
Klartext (Hem), Klortext (Odf, Rkh, Rph) – Klartext. Odf.: »Etze wird Klortext geschwast.«
klaue (Rld) – stehlen
kläwech, kläwerech (Odf, Rkh, Rph) – klebrich
Kläwwes (Alh) – ungehobelter Kerl
Kleaßehbrieh (Fdg) – Klößebrühe. Fdg.: »Doar eas so klor wie Kleßebrihe.«
Klebber (Wittg. Ausdrücke) –
1. Holzhammer,
2. Kopf (Alh.)
3. Dickkopf, Kläbber Fdg.: »Du hösst woll a merrem Kläbber kreje.«
klebbre (Wittg. Ausdrücke) – schlagen (z.B. ein Ei)
klee (Bgh, Hem) klaa, kläne (Fdg, Odf, Rkh, Rph) klää (Wun) – klein.
Hem.: »Dos sein kleene Laire.« (Das sind kleine Leute – einfache Leute)
Odf.: »E klaa Kernd. Kläne Kernne. Vo klaa off. Mer hon klaa ogefange.
Dä ged klaa bei. E klaa bessche. De muss kläne Brötcha backe.
Klaagäald äas äach Gäald.«
Klee (Fdg) – Klee. Fdg.: »E Stöcke Klee.«
Kleed, Plural: Kleera / Kleerer (Bgh, Hem, Rld) Plural: Kläera (Nle) – Kleid
Kleed, Plural: Kleera / Kleerer (Fdg Hem, Rld) – Kleid
Kleefeald (Fdg) – Kleefeld
Kle-eje (Odf, Rkh) Kloije (Rph) – Kleie. Rph: »De Kloije kaa ma woije.«
Odf, Rkh. »De Kle-eje kaa ma we-eje.«
Kle-ejesack (Odf, Rkh) Kloijesack (Rph) – Kleiesack. Bearb.: H. Parzinski, Rkh.
Klembche / Klempche (Bgh, Hem) – Klümbchen, Bonbon
klemme (Rld) – 1. klemmen, 2. stehlen
Kleene (Hem) Kläne m., f., n. (Odf, Rkh, Rph) – der, die, das Kleine.
Odf.: »Die krijje wos Klänes.
Insen Kläne. Kläner, höll ma mol da Homa, Mäßel, Spoore un ’s Schoppedeppe!«
Kleenerheed (Wittg. Ausdrücke) – Kindheit
Kleerabejel (Odf, Rkh, Rph) – Kleiderbügel
kleere, kledde, geklett (Wun) – kleiden.
Wun.:
Präteritum:
Konjunktiv:
Imperativ: kleed
Kleese (Bir, Hem, Odf, Rkh, Rph) – Klöße
Kleesebrieh (Odf, Rkh, Rph) – Kloßbrühe
Klennroh (Gkh) – kleines Roggenbrot
Kleerabejel (Bgh, Hem) – Kleiderbügel
kleppern, gekleppert – zerschlagen
Klicke (Fdg) – Clique. Fdg.: »Doar eas wöll e Klicke.«
Klicker – Knicker
klingele (Bgh, Hem) – klingeln.
Wittg. Ausdrücke: »Klingelts net, da rappelt’s doch«
(Klingelt es nicht, so rappelt es doch = wenigstens etwas)
Klobbätsche / Kloppbätsche (Odf, Rkh, Rph) – Bettklopfer
klobbe / kloppe (Fdg, Hem, Laa, Odf, Rkh, Rph) – klopfen, schlagen.
Hem.: »Däm sill ma ab un zü emuul uff de Fänger kloppe.«
sech klobbe / kloppe (Bgh, Hem) – sich mit anderen schlagen
Klobberei / Klopperei (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Klopperei, Schlägerei
Klobbhengsd (Alh, Fdg) –
1. ein unvollständig kastrierter Hengst. (auch Schimpfwort)
2. Alh.: Schwuler
Klodde (Ban) Klötte (Gro, Odf, Rkh, Rph) – 1. Klaue, Hufe (der Kuh)
Gro: »Doas Vieh muß de Klötte geschnere hon.« 2. Füße der Kuh
klöngelich (Fdg) – schmutzig. Fdg.: »Doas klöngelijje Mänsch.«
Kloofe-insterche (Odf, Rkh, Rph) – Kloofensterchen
Klootsche – klobige Schuhe / Holzschuhe
Klotzkobb (Fdg) – Klotzkopf
klua (Bgh, Hem) klor (Odf, Rkh, Rph) – klar.
Bgh.: »alles klua ässe.« (alles ohne Beilage essen.)
Odf.: »Dos äas doch klor. Dos muss deer doch klor sei. Dos woar doch vo vornneree scho klor. Do äas mer dos mol klor worn. Dos Wasser äas klor. Äas alles klor bei deer? Du musst sieh, wie de klor kemmst. Etze sein ech em Klore.«
Bgh.: »Alles klua ässe.« (Alles ohne Beilage essen, z.B. nur Wurst, nur Nudeln.
(B. Stremmel) »Klua wie Kleesebrieh.«
Kluare (Bgh, Hem) Klore (Odf, Rkh, Rph) – (das) Klare.
Odf.: »Etze sein ech ehm Klore.«
Klufda (Bgh) – Klafter
Klufdahulz (Bgh) – Klafterholz
Klügscheißa (Bgh) – Klugscheißer, Besserwisser. (Schimpfwort)
Klumbe, Plural: Klembe (Bgh, Hem, Rld) – Klumpen
Klüngel (Hem, Rld) Klongel, Diminutiv: Klöngelche (Gro)
1. Partei-, Vetternwirtschaft.
2. Gro: Mistknoten am Vieh, ungepflegte Kuh
Knaachd (Bgh, Hem) – Knecht
knabbare (Bgh, Hem) – 1. knabbern, 2. Knistern.
Wittg. Ausdrücke: »Äs knabbert« Es knistert = Geräusch beim Gehen oder Fahren über Eis.
Knäbbche (Bgh) – Randstück beim Brot, der Wurst
knabb (Bgh) – knapp
knabbs (Bgh) – immer wieder, bei jeder Gelegenheit.
Bgh.: »Allen knabbs laang.« (Immer wieder, bei jeder Gelegenheit. B .Stremmel)
Knabbs wos Nöwwes köfe.« (Ständig etwas Neues kaufen. B. Stremmel)
Knapps nu Balleburch foahre« (Bei jeder Gelegenheit nach Berleburg fahren. B. Stremmel)
Knall (Fdg) – Knall. Fdg.: »Du höst wöl nen Knall.«
Knallkobb (Fdg) – Knallkopf
Knasterboart (Fdg) – Knasterbart. (Schimpfwort)
Knatz (Fdg, Hem, Rld) – ungenügend gesäuertes Brot, nicht fertig gebackener Kuchen
knarre (Bgh) – knarren
Knarwes (Bgh, Fdg, Hem) Knirwes (Odf, Rkh, Rph) m.-
1. Obstkerngehäuse
2. Knirps
3. Taschenschirm. Bearb.: H. Parziski, Rkh.
knatschig (Rld) – weinerlich, unzufrieden.
Rld.: »Dos ärre e knatschig Deng!« (Das – sie – ist ein weinerliches Ding – Mädchen)
Knatz (Ban, Bgh, Hem) – zusammengefallenes Gebäck.
Bgh.: »Knatz gebacke.« (mißlungen. B. Stremmel)
»Da beggsde awwa Knatz.« (Da bäckst du aber Knatz! = Das wird dir nicht gelingen.)
Kneawel / Knäawel (Odf, Rkh, Rph) – Knebel. Odf.: »Ech hon en Knäawel gebonne.«
Kneaweloart (Fdg) – Knebelbart
knäawen, geknäawelt (Odf, Rkh, Rph) – knebeln
knebbe (Hem) – knöpfen
Knebbedüch (Wittg. Ausdrücke) – um den Hals geknotetes Tuch
Knebbel / Kneppel (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) – Knüppel
knebbelsood / kneppelsood (Hem, Odf, Rkh, Rph) – knüppelsatt.
Odf.: »kneppelsood gefrässe«
Knebbelhulz / Kneppelholz (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) – Knüppelholz
knebbelrund (Hem) knippelrond (Wittg. Ausdrücke) – knüppelrund.
Wittg. Ausdrücke: »knippelrond ässe« (knüppelrund = übersatt essen)
Knechel (Bgh, Hem) – Knöchel
kneddagabudd (Bgh, Odf, kh, Rld, Rph) – total zerstört, fix und fertig, erschöpft
Kneep (Wittg. Ausdrücke) – 1. Kneif, 2. kleine Anhöhe
Kne-ib (Bgh) – kräftige Schere, um Äste oder Ginster zu enntfnen
kne-ibe, knäff, geknäffe (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) knäbb, geknäbbe (Wun) – kneifen.
Wun.:
Präteritum:
Konjunktiv:
Imperativ: kneib!
Odf.: »De kne-ibt mech een Oarme. De kne-ibt mer mei Gäald ob.«
Kne-ibzange, (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kneifzange
Knerwes (Fdg) – Obstkerngehäuse; mickrige Kartoffel, kleines Kind, kleiner Junge
Kniebäje (Fdg) – Kniebeuge
kniebig (Wittg. Ausdrücke) – geizig
Kniestock (Fdg) – Drempel
Kniestrembe (Odf, Rkh, Rph) – Kniestrümpfe
Kniggänna (Ban) Knigger, Plural: Kniggkarna (Bgh, Hem) - Knicker, Murmel
Kniggännaspeel (Bkb, Wom) – Knickerspiel.
Bkb.: E Kennaspeel. »Beim Knickkännaspeel worde e Loch vo ungefehr 10 cm Dachmesser e de Äre gemochd un da homma versüchd, de Klicker mit Dömme un Zejefenger e`z Loch zü schnipse. Wer da lezde Klicker e de Kuhle brochde, had de Runde gewonn unk reg alle Knickkänner aus der Runde. En ganz besonnerer Schatz wor en bondijer Glosklicker. Sowos kinn sich de Kenne vo haure net verstelle.«
knittere (Wittg. Ausdrücke) – gefrieren
kniwwele (Wittg. Ausdrücke) – zwinkern
Knobb / Knopp, Plural: Knebbe / Kneppe, Diminutiv: Knebbche / Kneppche, Plural: Knebbcha / Kneppcha (Bgh, Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rph) – Knopf.
Fdg.: »D’r Knobb gearr ob.«
Knobbel / Knoppel (Fdg) – Beule. Fdg.: »Ech hon m’r ’n Knoppel gestoße.«
Knobbloch / Knopploch (Bgh, Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rph) Plural: Knobblecher
(Bgh, Hem) Knopplöcher (Odf, Rkh, Rph) – Knopfloch
Knoche, Diminutiv: Knöchelcher (Fdg) – Knochen.
Fdg.: Ech breache deer noch de Knöchelcher.«
Knochebroch (Fdg) – Knochenbruch.
Knodde (Ban) – Samenkapseln
knoddere (Ban, Bkf, Fdg, Hem, Rld) knuddare (Bgh) knottan (Odf, Rkh, Rph) – ärgerlich vor sich herschimpfen, nörgeln, maulen, meckern
Knodderbock (Ban, Bkf, Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) Knuddabock (Bgh) – Nörgler.
(auch Schimpfwort)
Knodderer (Ban, Bkf, Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) Knuddara (Bgh) – mürrischer Mensch, Nörgler. (auch Schimpfwort)
Knodderkobb / Knotterkopp (Ban, Bkf, Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) Knuddakobb (Bgh) – Nörgler. Bkf: »Dü aaler Knotterkopp!« (Schimpfwort)
Knoddapott / Knotterpott (Ban, Bkf, Fdg, Hem, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) Knuddapott (Bgh) – Nörgler. Hem.: »Dü aaler Knodderpott!« (Schimpfwort)
Knoddasack / Kottersack (Ban, Bkf, Fdg, Hem, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) Knuddasagg (Bgh) – Nörgler
Knoiel (Odf, Rkh, Rph) – Knäuel
Knoielbock (Odf, Rkh, Rph) – mißmutigter Quengler, Nörgler.
Odf.: »Du bäast en aale Knoielbock.« (Schimpfwort)
knoien (Odf, Rkh, Rph) – quengeln, nörgeln. Odf.: »Hä äas nur om knoijen.«
knotze (Fdg) – drucksen. Fdg.: »Hä hörr o’n Woarde geknotzt.«
Knotzer (Fdg) – Druckser
Knotzerei (Fdg) – Druckserei
knorr(e) (Bgh, Hem) knurrn (Odf, Rkh, Rph) – knurren.
Odf.: »Da Hond knurrt immer.«
knorwele (Rld) – vor sich hin murren, schimpfen
knottere (Fdg, Hem, Rld) – brummeln, nörgeln.
Fdg.: »Du knotterscht veer dech hen.«
knopse (Wittg.Ausdrücke) – kneifen
Knubbel (Bgh, Hem) Knobbel, Plural: Knobbben (Odf, Rkh, Rph) -
1. Unebenheit, Beule
2. kurzes runde, dickes Stück
3. kleiner, dicker Mensch
4. Geschwulst. Odf.: »Ech hon en Knobbel oom Kopp.« De Weg eas volla Knobben.«
knubbelig (Bgh, Hem) knobbelich (Odf, Rkh, Rph) – uneben, holprig.
Odf.: »Dos äas en knobbeleje Weg.«
knuddare (Bgh) – meckern, bemängeln, nörgeln
Knuddasagg (Bgh) – Nörgler
knuddelig (Rld) – verknutscht
Knüdsch (Bgh) – Schifferklavier, Ziehhamonika, Akkordeon
knüffele (Bgh, Hem) – knautschen
knüffelich (Bgh, Hem) – zerknautscht
knuure (Rld) – knoten
Knuure (Bgh, Hem, Rld) – Knoten
Knutzbock (Rld) – Nörgler. (Schimpfwort)
knuutze (Bgh) knotze (Hem, Obd, Rkh, Rph) – mühsam kauen, abbeißen.
Odf.: »Du knotzt awwa off der Kroste rem.«
Koache (Alh) Karje (Bgh) Kerche (Fdg, Wun) Kache (Hem) Korche (Wdh) – Kirche.
Fdg.: »Ma seall de Kerche em Doarf lossse.
Kemmt d’s Doarf ned no d’r Kerche, da muß de Kerche nom Doarf komme.«
Koachhewasch (Wdh) – Kirchhöfers (Weidenhäuser Hausname)
Koarde (Bgh, Fdg, Hem) – Karte.
Hem.: »Die lossen sech ned ee de Koarde gücke. Hie weard med uffene Koarde gespeeld! Itzt awwa de Koarde uff da Desch!«
Bgh.: »De Koarde ned ree hon« (Die Karten nicht rein haben = Er ist schon einmal mit dem Gesetz in Konflikt gekommen.)
koarde (Hem) – karten
koarjesch – neugierig (frz. curieux = neugierig)
Koarn, KornPlural: Ka(r)ner (Bgh, Fdg, Hem) – Korn.
Hem.: »Se nemmen dech uff’s jn. Vo aalem Schrot un Koarn!
Un mer söffen Koarn un Kimmel, weil mer schwinne wünn en Himmel.«
Koarnäcker (Fdg) – Kornacker
Koarnfeald (Fdg – Kornfeld
Koarnfe, f., (Wittg. Ausdrücke) – Krampe
koarz (Bgh, Hem) – kurz
Kobb / Kopp (Bgh, Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rph) Plural: Kebbe / Keppe (Bgh, Hem) Käppe (Odf, Rkh, Rph) Diminutiv: Kebbche / Keppche – Kopf.
Odf.: »De hött mer vern Kobb gepackt. Höst du e Breerd verm Kobb? De äas ned off de Kobb gefalle. Ech hon ma da Kobb zabroche. Loss ned so da Kobb hänge.Die stecke immer de Käbbe beinanna. De wäall immer med dem Kobb derch de Waand. Dos höt dem da Kobb vadreerd. De zieht da Kobb ee. Behaal en kloore Kobb. Ech muss immer da Kobb henhaale. Mer stecke da Kobb net een Saand.«
Rld.: »E Keppche Kaffie.«
Wittg- Ausdrücke: »en behaltsame Kobb« (ein behaltsamer Kopf = intelligent)«
»En Kobb wie en Bülles« (einen Kopf wie ein Bulle =einen großen, dicken Kopf haben)
kobbewwa (Hem, Rld) – kopfüber. siehe ewwakobb
Kobbgedaanke / Koppgedaanke (Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph) – (Kopf) Gedanke.
Fdg.: »Hä hot sej Koppgedaanke gemoochd.«
Kobbschmarze (Bgh, Hem, Rld) Koppschmerze (Odf, Rkh, Rph) – Kopfschmerzen
Kobbstaand / Koppstaand (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kopfstand
Kobbstaaplasta (Odf, Rkh, Rph) – Kopfsteinpflaster
koche (Hem, Odf, Rkh, Rld) – kochen.
Odf.: »Wos höste da gekocht? Es Äasse kocht noch. Ech sei fer Wut ohm Koche.
Wittg.-Ausdrücke: »Wos koche ma da? – Da kleene Pott en gruße un ’s Waschdüch zur Suße.«
(Was kochen wir denn? – Den kleinen Topf in den großen und das Spültuch zur Soße.)
Kochebrie (Fdg) – Kochbrühe
Köchedragoner (Fdg) – Küchendragoner. (Schimpfwort)
Köchekämmache (Odf, Rkh, Rph) – Küchenkämmerchen
Köchemäster (Fdg) – Küchenmeister. Fdg.: »Schmolhans Köchemäster.«
Kochend (Bgh) – Mahlzeit
Kochekroppe (Odf, Rkh Rph) – Kochtopf
köddele (Bgh) kuddele(Rld) –
1. unsaubere Geschäfte machen,
2. Beziehungen zum anderen Geschlecht anbahnen
Kööf (Bgh, Hem, Rld) Kääf (Fdg, Odf, Rkh, Rph) – Kauf. Odf.: »Do hon ech en schlächte Kääf gemöcht.«
kööfe, kiff gekööft (Bgh, Hem, Rld) kääfe, kiff, gekääft (Fdg, Odf, Rkh, Rph) keefe, kiff, gekääfd (Wun) – kaufen.
Hem.: »Dufeer kann ech mer naud köfe. Dä Kalle wärn ech mer noch köfe.
’s Emmi kiff sech e Kleed. Dos köfen ech deer ned ab.
Odf.: »Ech kiff mer Kuche.«
Kööfloore (Hem, Rld) Kääfloore (Odf, Rkh, Rph) – Kaufladen
Kööfmann (Bgh, Hem, Rld) Kääfmann (Fdg, Odf, Rkh, Rph) – Kaufmann
kohrig (Wittg. Ausdrücke) – geizig
Koide (Bgh) Kötte (Wittg. Ausdrücke) – Vertiefung, Versenkung
Kombudd (Bgh) – Kompott
komme, kam, gekomme (Hem, Rld, Wun) – kommen.
Wun.Präs:
Präteritum:
Konj:
Imperativ: komm!
kommediern(Fdg) – befehlen. Fdg.: »Ech kommediern dech doas.«
Kommeljeswaage (Wittg. Ausdrücke) – fahrender Wagen mit Haushaltswaren
Kommwerra (Witttg. Ausdrücke) – Kommwieder (= Labkraut)
Könner (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Könner. Odf.: »Du bäast en große Könner.«
Konfe (Bgh) – Krampe
Konstdönger (Odf, Rkh, Rph) – Kunstdünger
Kopolieraozog (Ban) – Hochzeitsanzug (lat. copulation = Verbindung, Verknüpfung)
Koppelche (Wittg. Ausdrücke) – alte Hühnerrasse mit Kamm
sech kopeliere (Wittg. Ausdrücke) – sich vemählen
Koppschnetzer (Wittg. Ausdrücke) – Werkzeug beim Löffelschnitzen
Koppelrimme (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Koppelriemen
koraschiert (Fdg) – couragiert. Fdg.: »Doas earre koraschiertes Weiwesmänsch.«
Koräsche (Fdg) – Courage. Fdg.: »Hä fiehl sech steark, hött mur ka Koräsche.«
Korb (Hem, Odf, Rkh, Rph) Plural: Kärwe (Hem) Kirwe (Odf, Rkh, Rph) Diminutiv: Kärbche (Hem) Kirwiche (Odf, Rkh, Rph) – Korb.
Odf.: »De hött en Korb kreje.«
Korbmacher (Odf, Rkh, Rph) – Korbmacher
Körmesse (Arf) – Kirmes.
Arf.: »Es äss Körmesse.« (Diesen Satz hört man in jedem Jahr Ende August – Anfang September in Arfeld von den Jungen und Mädchen.)
Korde (Hem, Odf, Rklh, Rph) – Karte. Odf.: »De höt kaa räne Korde.
Etze wen de Korde nok gemischt. Da hatte schlächte Korde.«
Kordespeel (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kartenspiel. Bearb.: H. Parzinski, Rkh.
Korkstoppe (Odf, Rkh, Rph) – Korkstopfen
Kormel (Wittg. Ausdrücke) – Durcheinander
Korn (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Korn. Odf.: »Mer winn’s Korn obmache.«
Kornhechel (Hem) Kornhöchel (Odf, Rkh, Rph) – Kornhechel, Kornreiter.
siehe auch Hechel
Kornmehl (Odf, Rph, Rkh) – Kornmehl. Odf.: »Vom Kornmehl werds Schworzbrot gebacke.«
Kornreira (Hem) Kornreiter (Odf, Rlh Rph) – Kornreiter
Korb (Fdg, Hem, Rld) – Korb
Korschel (Alh) – zweizinkige Hacke für die Garten- und Feldarbeit
Kornobmache (Odf, Rkh, Rph) – Kornabmachen.
Odf, Rkh, Rph: »Beim Kornobmache häalf ech och.«
Korra / Korrer (Bgh, Hem, Nle) Körra (Odf, Rkh. Rph) – Kater.
Odf, Rkh, Rph: »De hötten Körra.« (Der hat einen Kater. – Nach viel Alkoholgenuss-)
Odf, Rkh, Rph: »Du bääast en aale Körra.« (Schimpfwort)
Wittg. Ausdrücke: »Da Korra em Schlesselbräd« (der Kater auf dem Schüsselbrett = Elefant im Porzellanladen)
korrant (Wittg. Ausdrücke) – lebendig
koste (Hem, Odf, Rkh, Rph) – kosten.
Hem.: »Wos kostet da itzd e Glos Bier?«
Odf.: »Dos loss ech mer wos koste. Wos kostet dos da?
Losses koste worres wäall! Dos kostet mech gor naut.
Dos hött mech veel Ewwawinndonge gekostet.«
Koste (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kosten.
Odf.: »Die Koste sei zu hoog. Mer wösse die Koste ewwarn Kopp.
Die Koste explodiern.«
köttele (Wittg. Ausdücke) – unsaubere Geschäfte machen
koue, gekaut(Odf, Rkh, Rph) – kauen. Odf.: »Hä kout offnem Preum.
Ech hon drewa no gekout.« (Ich habe darüber nachgekaut = nachgedacht.)
Kowepeahl (Fdg) Kawepeehl (Hem, Rld) – ?
kraang (Bgh, Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rph, Wun) – krank.
Odf, Rkh, Rph: »Ech sei kraang, on schlebbe mech met na Kraangheit dorem.«
Wun.: »Wenn de kraang bäst, da bleib em Bedde lejje.«
Fdg.: »Ech kinn mech kraang lache. Du beast kraang on höst ka Schmerze.
Ech sei noch kränger wie kraang.«
kraange (Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rph) – an etwas kranken, sich um etwas sorgen machen. Odf, Rkh, Rph: »O derm Wärk kraange ech scho lange.« (An der Situation kranke ich schon lange. Wegen dieser Lage mache ich mir schon lange Sorgen.)
Kraangehaus (Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph) – Krankenhaus
Kraangewage (Fdg) – Krankenwagen
Kraangheit (Fdg) – Krankheit. Wun.: »De besde Kraankheet daucht naud.«
Krabbe (Bgh) – Haken
Krabbebräd (Bgh) – Garderobenleiste
Krabbehulz (Hem, Rld) - Garderobenleiste
Kräbbel (Bgh, Hem, Rld) – Berliner (ein Hefegebäck)
Krakeeler (Fdg) – Radaubruder, Krakeeler.
Fdg.: »Deam Krakeeler eas ned beizekomme.«
Kramfahms mache (Bgh) – Umstände, Unordnung machen
Krammel (Bgh) – Heiserkeit
Krängel (Bgh) – Kringel
Kräs (Fdg) Kreis (Hem, Rld) – Kreis
krawwele (Bgh) krawwen (Odf, Rkh, Rph) – kriechen, krabbeln
kreah (Fdg) – krähen. Fdg.: »Wann d’r welle Watz kreht.«
Krebbe (Alh) – Krippe
Krebbel (Bgh) – Krüppel
Krebbesteesser / Krebbesteessa / Kreppesteaßer (Alh, Bgh, Fdg) – Krippenstößer, Nörgler, Quängler, Querkopf
Krees (Bgh) – Kreis
Kregge (Bgh) – Krücke
Kreggestock (Bgh, Hem, Rld) – Krückstock
kreh (Bgh) – krähen
Kre-iz (Bgh) – Kreuz
Kresdche (Bgh, Alh) – Krüstchen; auch: altes, verdorrtes Mädchen
kriche, kroch, gekroche (Bgh) – kriechen
krijje, kreeg, gekreeje (Bgh, Fdg, Hem, Rld) – kriegen (bekommen)
Bgh.: »Sech med immed krijje« (sich mit jemandem kriegen = streiten)
»Wos o sech krijje« (= verzweifeln) Fdg.: »Doas krijj ech noch raus.«
krische, kräsch, gekräsche (Bgh, Hem, Rld) – schreien
Krobb (Bgh) – Kropf
Kröff (Bgh) – enge Wohnverhältnisse
kröffe, kroff, gekroffe (Bgh, Hem, Rld) – kriechen
Kröffer (Bgh) – Kriecher
Krom (Bgh) – Kram
Kromholz – Krummholz, daran wurde geschlachtetes Vieh aufgehängt.
kromele (Bgh) – kramen
menaaner kromele – miteinander schmusen, kuscheln
Kroste, Diminutiv: Krestche (Rld, Wgh) – Kruste.
Wgh.: »Die Witfraa Bolte, dos aale Krestche.«
Kroufbehncher (Fdg) – Buschbohnen
krüche (Bgh, Hem, Rld) – stöhnen, ächzen
Krüdd (Bgh, Hem, Rld) – Sirup, Zuckerrübenkraut
Krune (Bgh) – Krone
Krüß Plural: Krieje (Bgh) – Krug
Kubba (Bgh) – Kupfer
Küddsche (Bgh) – Kutsche
Kuffa / Kuffer (Bgh) – Koffer
Küh, Plural: Kieh (Bgh, Hem, Rld) – Kuh
Kühlebba (Bgh) – Kaulquappe
kujeniere (Bgh) – drangsalieren, ärgern
Küjje (Bgh) Küche (Rld) – Kuchen
Kumb, Plural: Kembe (Bgh) – 1. Schüssel, 2. Tiefe Waserstelle
kumme, kam, gekumme (Bgh) komme, kam, gekomme (Rld) – kommen
Kunfamation (Bgh) – Konfirmation
kunfamiere (Bgh) – konfirmieren
Kunjagg (Bgh) – Cognac
Kunst (Hem), Konst (Odf, Rkh, Rph) –
1. Kunst
2.ein kleiner Ort im Lahntal nahe Bad Laasphe. Odf.: »Dos ärre große Konst.«
kunstgeraachd (Hem) konstgerächt (Odf, Rkh, Rph) – kunstgerecht
Kunststegge Plural: Kunststegger (Hem) Konststöcke (Odf, Rkh, Rph) – Kunststück
Krabbe – Haken
Krafahne mache (Wittg. Ausdrücke) – Fratzen scheiden
Kraft (Hem, Odf, Rkh, Rph) – Kraft.
Odf.: »Dos geht ewwa mei Kr´äfte. Ech muss mett mein Kräfte haushaale.
Ech hon mech aus äjena Kraft hoog gearwet. Met väinde Kräfte gett alles besser.«
kraftlos (Odf, Rkh, Rph) – kraftlos
kräftig (Hem) kräfdech (Odf, Rkh, Rph) – kräftig.
Odf.: »Du bäast en kräffdeje Kärlle. De äas kräfdejer wie mer zwee zesoome.«
Krakeela (Bgh) – Krakeler, streitsüchtiger Mann
kralle (Hem, Rld) – krallen.
1. sich mit den Krallen an etwas festhalten.
2. sech wos kralle – schnell und unauffällig an sich nehmen, entwenden, stehlen.
Hem.: »Hä hot sech dos Fohrrod gäster gekralld.«
Kram (Hem) Krom (Odf, Rkh, Rph) – Kram.
Odf.: »Med derm Krom wäll ech naud ze du hon.«
Kramfahms mache (Bgh) – Unordnung, Umstände machen
Kräma / Krämer (Hem) Kräama (Odf, Rkh, Rph) – Krämer
Krammel (Bgh, Hem, Gkh, Wem) –
1. Entzündung im Hals / Rachenbereich
2. Heiserkeit. Gkh, Wem.: »Derres Johr wärn ech da Krammel ned los.«
kränge (Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rph) – sich / jemanden kränken.
Hem.: »Ech krängen mech. Dü krängsd ins.«
Fdg.: Doas hörr ins doch aarig gekrängd.«
Krängel (Bgh) – Kringel.
Bgh.: »Da Krängel sträppe. (Über Kopf gehen, fallen; Bankrott machen)
kränkelech (Odf, Rkh, Rph) kra()i)nglich (Wun) – kränklich.
Odf, Rkh, Rph: »Hä äas scho lange kränkelech.«
Wun.: »Äs war immer als kra(i)nklich.«
Krankeschwästa (Odf, Rkh, Rph) – Krankenschwester
Krängung (Odf, Rkh, Rph) – Kränkung
Krappe (Wittg. Ausdrücke) – Haken.
Wittg. Ausdrücke: »Des Maul on Krappe hänke«
(Das Maul/Den Mund an den Haken hängen = hungern müssen)
Krappebräd (Bgh, Wittg. Ausdrücke) – Hakenbrett, Gardarobeleiste
Krappehulz (Hem) – Gardarobeleiste
Kräbbel / Kräppel (Bgh, Hem) – Berliner (Hefegebäck)
Krabbeleesde (Bgh, Hem, Rld) – Hakenleiste, Gardarobenleiste
Krach (Mem, Odf, Hem, Odf, Rkh, Rph) - Krach. Odf.: »De höt schwer Krach geschlaa.«
krache (Hem, Odf, Rkh, Rph) - krachen.
Odf.: »Es höt schwer gekracht. »Mer losses rechdech krache.«
Kräsch (Hem), Kräasch (Odf, Rkh, Rph) – Schrei. Odf.: »Hä doot en Kräasch.«
Kratzche (Ban) – wörtlich: Kratzchen (eisernes Gerät zum Säubern des Backtroges)
Kraut (Fdg, Hem) – 1. Kraut, 2.Kohl (Gemüse)
Krautscheißel (Ban) – Vogelscheuche.
Mit alten Kleidern behängtes Holzgestell zur Abwehr
von Wild und Vögeln in Gärten und auf dem Feld.
Krawickel, n.(Wittg. Ausdrücke) – Schopf
krawwele (Bgh, Hem) krawwen (Odf, Rkh, Rph) –
1. krabbeln
2. graulen
3. sich einschmeicheln
4. kriechen. Odf.:» De Katze lesst sech gäarn krawwen, ech hon se gekrawwelt.«
krawwelich (Hem) krawwelech (Odf, Rkh, Rph) – kratzig
1. einen unangenehmen Reiz verursachend, kratzend, stechend,
2. kitzlig. Odf.: »Da Pullover äss krawwelech. Dos Kernd äss krawwelech.«
Krebbel (Bgh) – 1. Krüppel, mißgebildeter Mensch, 2. mißratenes Stück
Krebbesteeßa / Kreppesteeßer / Kreppesteaßer (Bgh, Fdg, Hem, Odf, Rkh, Rld, Rph, Wgh) -
1. wörtlich: Krippenstößer
2. Quertreiber, Quängeler (beim Menschen)
3.Vieh, welches im Stall austritt oder stößt; eine Kuh, die mit den Hörnern die eigene Futterkrippe zerstößt. Odf.: »Du bäast en Kreppesteeßer.« (Schimpfwort)
Kregge (Bgh) – Krücke
Kreggmann (Bgh) – Spazierstock
Kreggestock (Bgh, Hem) – Spazierstock
Krees (Bgh, Hem) Kräs (Odf, Rkh, Rph) – Kreis.
Odf.: »Kräs Wettjestaa. Mer dreh ins nur ehm Kräs rem.«
kreesche (Wittg. Ausdrücke) – Fett ausglühen
kreh, krehde, gekrehd / gekreht (Hem, Rld) kreh, krehre, gekrehd (Wun) – krähen. Wun.:
Präsens:
Präteritum:
Konjunktiv:
Imperativ: kreh!
Kreiseln (Bkb, Wom) – Kreiselspiel. E Kennaspeel. Bkb: »Do wor dos Kreiseln. Dobei müssde e denne Schnüre, die em an Schdock gebonne wor, em den Kreisel geschlonge wäre. Wos wor dos schee, wenn dä da lange fer sich her gedrewe worde. Weil jo nür ganz wing Audos führen, müssde mer öh ke Angesde hon, des ma off da Schdrose emgefohre worde.«
Kreishaus (Hem) Kräshaus (Odf, Rkh, Rph) – Kreishaus
Kreislööf (Hem) Kräsläaf (Odf, Rkh, Rph) – Kreislauf. Odf.: »Ech hon en schlächte Kräsläaf.«
kreisrund (Hem) kräsrond (Odf, Rkh, Rph) – kreisrund
Kreissäje (Hem) Kreisseje (Odf, Rkh, Rph) – Kreissäge
Kreisstood (Odf, Rkh, Rph) – Kreisstadt
kreh (Bgh, Hem, Rld) – krähen
Kre-iz (Hem) Kroiz, Diminutiv: Kroizche (Odf, Rkh, Rph) – Kreuz.
Odf.: »Ech hons em Kroiz = Kreuzschmerzen. Ewwa jedem Häus-che ärre Kroizche.
Dä höt e schweres Kroiz off sech geloore. Med deer höt ma sei Kroiz.«
kre-iz (Hem, Rld) kroiz (Odf, Rkh, Rph) – kreuz. Odf.: »Kroiz on quer.«
Kre-izhacke (Hem) Kroizhacke (Odf, Rkh, Rph) – Kreuzhacke
Kre-izinge (Hem) Kroizonge (Odf, Rkh, Rph) – Kreuzung
Kre-izstich (Hem) Kroizstich (Odf, Rkh, Rph) – Kreuzstich
kre-izweise (Hem) kroizweise (Odf, Rkh, Rph) – kreuzweise.
Odf. »Du käst mech mol kroizweise …«
Krempel (Fdg, Odf, Rkh, Rph) – Krempel, Gerümpel (Gegenstände, die nicht viel wert sind) Odf.: »Roum mol de aale Krempel fort.«
Fdg.: »Ech werfe deer de Krempel veer de Fisse.«
Kremben (Odf, Rkh, Rph) – (Zerknitterung), Falten.
Odf.: »Die Kremben krieje ech net mieh raus.«
krempelich (Hem), krempelech (Odf, Rkh, Rph) – zerknittert.
Odf.: »De Hose äas krempelech.«
kremme (Fdg, Odf, Rkh, Rph) – krümmen.
Odf.: »Deä kremmt sech veer Schmerze.« (Der krümmt sich vor Schmerzen.)
Fdg.: »Du kremmst dech veer Lache. ’s ear’m ka Hoor gekremmt wonn.«
Kreppel (Fdg, Hem Odf, Rkh, Rph) – Krüppel. Odf.: »Du elänneja Kreppel.«
(auch Schimpfwort)
krebbelich / kreppelech (Bgh, Odf, Rkh, Rph) – krüppelig.
Odf.: »De äas so kreppelech.« (auch Schimpfwort)
Krescha (Ban) – Schreihals
Kresdche (Bgh, Hem) – 1. Krüstchen 2. Brotende, 2. alte Frau. siehe Krosde
kretzele (Fdg) – kritzeln. Fdg.: Wos der gekretzeld hött, ka kaa Sau läse.«
Kreuzspern (Odf, Rkh, Rph) – Kreuzspinne
kriche, kroch gekroche (Bgh) kreufe (Bkb, Wom) kroufe, kroff, gekroffe (Fdg) kröffe, kroff, gekroffe (Hem) – kriechen.
Fdg.:
Hem.:
Hem.: »Hä kroff uff alle Viere dach da Matsch.«
Fdg.: »Hä kroift veer eam e’s Mäuseloch. Seal ech deer noch heann re kroufe.
Off allen Viere kome gekroffe.«
krijje (Hem, Rld) krejje (Wun) – Fangen, Nachlaufen (Kinderspiel)
Wun.: »Wemma als Känne Krejje speelden, da liffe ma derch ds gaanze Dorf.«
krijje, kreeg, (ge)kreeje (Alh, Bgh, Hem, Odf, Rkh, Rph) krijje, kräg, (ge)kreeje (Fdg)krejje, kreeg, kreeje (Wun) – kriegen:
1. bekommen, erhalten
2. sich verschaffen, fangen, greifen.
Wun. Präsens:
Imperativ: kregg!
Alh: »Ech krijje dich.« (Ich kriege dich = ich werde es dir zeigen.)
Alh: »Die zwee krijjen sech.«
Fdg.: »… kräje sech.« ( … heirateten) Ech krijje dej om Kandhake. Du kriesd Schläje.
Ech kräk mech merr’m. (Ich stritt mich mit ihm.) Du kräjesd Besuchch. Hä höt sech merr’m remkreje. Krick dejemol med Käanne. Jonge, krick mech, Jonge, jäk mech!«
Wun.: »Dü kreist haure noch Arjer. Hä kreit gerüffe. Hä kreit sejje Kebbche ausem Schraank.
Odf.« Loss mech dä mol ee de Förngarn krijje. Da kriesdes med mer ze do.
Wo kriedt du da dos ganze Gäald her? Du höst naud mieh ze krijje. Ech krijje glech zeveel.«
Wittg. Ausdrücke: »Wos o sech krijje« (etwas an sich kriegen = verzweifeln, durchdrehen) Hem.: sech eener krijje (einen trinken) Krijje ma ins noch eener! (Trinken wir noch einen!) Sech med immend krijje (sich mit jemandem streiten, auch handfest.)
Hem.: »Krigg dech doch med dä Junge, saare, un gab mer sein Kreggestock.«
Imperativ: krigg dech!
Kringel (Wittg. Ausdrücke) – Hinterpflugstange
krische, kräsch, gekräsche (Bgh, Hem) kreasche, kreasch, gekreasche (Fdg) kresche kreasch, gekräasche (Odf, Rkh, Rph) kresche, kräsch, gekräsche (Wun) – schreien, kreischen.
Wun. Präsens:
Präteritum:
Konjunktiv:
Imperativ: kresch!
Hem.: »Krisch der ned de Lunge aus dämm Hals!«
Odf.: Die Kernne kresche mer de Ohrn voll. Hä kräasch mech o.
Kresch mech ndt so o. De höt so horte gekräasche.«
Krischerei – (Hem) Krescherei (Odf, Rkh, Rph) – Schreierei.
Odf.: »Die Krescherei kaan ech ned mieh heern.«
kriwwele (Bkb, Hem, Rld, Wom) –
1. kribbeln; von einem unruhigen Gefühl befallen sein.
Bkb, Wom: »Wenn ech mech om Elleboje gestoße hon, kriwwelt´s om Elleboje.«
(Wenn ich mich am Ellbogen gestoßen habe, kribbelt es am Ellbogen.)
Hem.: Mein Regge kriwweld.« (Mein Rücken kribbeld/juckt.)
2. eilig kreuz und quer durcheinanderlaufen.
Hem.: »De Oampeedze kriwweln om Ast huug.«
kriwwelich (Hem, Rld) – kribbelig; unruhig, nervös, gereizt sein.
Hem.: »Die Arwed mechd mech ganz kriwwelich.« (Die Arbeit macht mich ganz nervös.)
Kroahfuß (Wittg. Ausdrücke) – 1. Krähenfuß 2. Hahnenfuß
Krockel (Alh) – krummer Strauch, unangenehmer Mensch
krockelich (Alh) – streitbar
Krobb (Bgh) – Kropf
Kröff (Bgh) – enge Wohnverhätnisse
kröffe, kroff, gekroffe (Hem) kroufe, gekroffe (Odf, Rkh) kreufe (Rph) – kriechen, krabbeln.
Odf, Rph: »Die Spern kre-ift önga da Däcke.«
Odf.: »Hä koom ogekroffe.«
Wun. Präsens:
Präteritum:
Konjunktiv:
Imperativ: kröff!
Kröffer (BGH, Hem) Kräffa (Odf, Rkh, Rph) –
1. Kriecher,
2. Krabbelkind, ein Kleinkind, das noch nicht laufen kann, jüngstes Kind (Wittg. Ausdrücke)
3. Habenichts. Odf.: »Dos ärren kläne Kräffa.« (Das ist doch ein kleiner Kriecher, ein Habenichts.)
Krom (Bgh) – Kram
kroomele (Bgh) – kramen
Kroppsch (Wittg. Ausdrücke) – Zwerg
krotzig (Wittg. Ausdrücke) – schlecht
Krommpack (Odf, Rkh, Rph) – Krückstock.
Odf, Rph: »Da Krommpack hängt o da Krabbeleeste.«
Kre-izinge (Hem) Kroizonge (Odf, Rkh, Rph) – Kreuzung
kromeln (Odf, Rkh, Rph) – nicht voran kommen, trödeln.
Odf.: »Vakromel dech ned so.«
Kromelkeste (Odf, Rkh, Rph) – Einer, der vor sich hin trödelt.
Odf.: »Du aale Kromelkeste!« (Schimpfwort)
Kromloore (Odf, Rkh, Rph) – Kramladen
Kroppe (Odf, Rkh, Rph) – Kochtopf.
Odf.: »Mer musse es Maul oon Kroppe hänge.«
(Wir müssen das Maul an den Topf hängen = es ist nichts gekocht.)
Kroppedäckel (Odf, Rkh, Rph) – Topfdeckel
Kroppegugga (Odf, Rkh, Rph) – Topfgucker
Krosde / Kroste, Diminutiv: Kresdche (Hem) – Kruste
Krotz (Hem, Rld) – Apfelkerngehäuse
krotze (Hem) – murksen
Krotze – Durch die Häckselmaschine gedrehte Dickwurzstücke.
Krouferei (Fdg) – Kriecherei
krüche, krüchde, gekrüchd (Bgh, Fdg, Gkh, Hem, Wem) kroche (Odf, Rkh, Rph) – ächzen, stöhnen, keuchen.
Rld.: »Hä doot ganz faschderlich krüche.«
Odf.: »Wärem krochsde da su?«
Krüdd / Krütt (Bgh, Hem) Krudd / Krutt (Odf, Rkh, Rph) – Rübenkraut, Sirup.
Hem.: »Schmäär da doch Krüdd uff ’s Brot. Dü Krüddmaul!«
Krüddeppe (Hem) Kruttdeppe, Diminutiv: Kruttdeppche (Odf, Rkh, Rph) – Siruptopf.
Odf.: »Des Gäald leit eem Kruttdeppche.«
Kruggel, m. (Wittg. Ausdrücke) – mißratenes Gebilde
krumm (Hem) kromm (Odf, Rkh, Rph) – krumm.
Odf.: »Feer kromm nomme (übel nehmen) Dä aale Mann höt sech kromm on bockelech gearwed. Dä Bäme äas kromm gewösse. Dos honn ech deer schwer feer kromm genomme. Nomm masch doch ned feer kromm.«
Krune (Bgh) – Krone
Krungel (Rld) – kleiner Fisch
krungele, gekrungeld (Rld) – im Wasser kleine Fische fangen
Kruß, Plural: Krieje (Ban, Bgh) – Krug.
Banfe: Schön verzierter bauchiger Tonkrug, in dem der Kaffee-Ersatz
mit auf das Feld genommen wurde (Heimatbuch Banfetal, Seite 408)
Krütt (Hem, Rld) – Kraut, Rübenkraut
Kruttdebbche (Odf, Rkh, Rph) Krüttdeppche (Hem, Rld) – Krauttöpfchen
Krüschel f., Plural: Krüchele (Bir. Hem, Rld) – Stachelbeere
Krütsch (Wittg. Ausdrücke) – garstiger Mensch
Kubba (Bgh) – Kupfer
Kuchedälla (Odf, Rkh, Rph) – Kuchenteller
Küchedeeg (Hem, Rld) Kuchedäg (Odf, Rkh, Rph) – Kuchenteig
kuddele (Hem) köddele (Bgh) –
1. unsaubere Geschäfte machen,
2. Beziehungen zum anderen Geschlecht anbahnen
Küddsche (Bgh) – Kutsche
Kuffa / Kuffer (Bgh) – Koffer
kuffe (Wittg. Ausdrückr) – stoßen
Küh (Bgh, Hem, Rld) Kuh (Fdg, Odf, Rkh, Rph) f., Plural: Kieh – Kuh.
Hem.: »Ech müss glech med de Kieh heeme gen, saad da Hierejunge.
Dü stenkst aus dem Maul wie e Küh aus dem Aasch.«
Odf.: »Inse Kuh ärren Bless. Die Kuh höt e Vösselkalb kreje.
Mer musse da Kuh de Klötte schneire. Die Kuh schmeest’s Joch ewwa.
De Kieh sei ausgebroche. Mer geh med dä Kieh off’s Stenzel.«
Fdg.: Dovo versteaste soveal wie de Kuh vom Sonndog.«
Wittg. Ausdrücke: »Äs kemmd ned em e Kühwanstdeckte.«
(Es kommt nicht auf eine Kuhwanstdicke an. = Es hält nicht so genau.)
Rld.: »Wie kemmd Kühschäss uff’s Dach? Hod sich de Küh uff’n Schwanz
geschässe un med Schwung du noff geschmässe.«
Kuhdier (Odf, Rkh, Rph) – Kuhtier
Kühhannel (Hem) Kuhhannel (Odf, Rkh, Rph) – Kuhhandel
Kühhaut (Hem) Kuhhaut (Odf, Rkh, Rph) – Kuhhaut. Odf.: »Dos ged of kaa Kuhhaut.«
Kuhhorn, Plural: Kuhherna (Odf, Rkh, Rph) – Kuhhorn
Kuhle (Bgh, Hem) Kohle (Amt, Fdg) – Kohlen
Kühlebba / Külebber (Blb, Els, Rld) Kuhläbba (Swu) – Kaulquappe, kleiner Fisch.
siehe Deckkäbbe, Kaulepper, Deckklepper.
Kühschäss (Bkb, Wom) – Kuhscheiße. Wom: »Wie kemmd Kühschäss off’s Dach?
Hod sich de Küh off’n Schwanz geschässe un med Schwung do noff geschmässe.«
Kühtrog, Plural: Kiehtreeje (Odf, Rkh, Rph) – Kuhtrog
kujeniere (Bgh) – drangsalieren, unwürdig behandeln, schikanieren, unnötig und bösartig bedrängen, ärgern
Küjje (Bgh) Küche, Plural: Küche, Diminutiv: Kichelche (Bkb, Hem, Wun, Wom) Kuche (Fdg)Kuche (Odf, Rkh, Rph) – Kuchen.
Wun.: »Der Küche hun ech gasder als gebacke.«
Odf.: »E Stöcke Kuche.«
Odf.: »Decke Kuche« (Hefekuchen mit Rosinen) »En Kuche ged’s nur om Sonndog;
wenn da orme Mann mol Kuche höt, wäall’s ned Sonndog wern.«
kuldawitsch (Ban) – klug
Külwes (Gkh) – ungeschickter Mensch
Kumb(e), Plural: Kembe (Bgh, Hem) Komb (Odf, Rkh, Rph) Diminutiv: Kembche – Kumpen, Schüssel, Trog, Napf; (mhd. tiefes rundes Gefäß)
Hem.: »E Kembche ärren kleene Kumbe. E klee Känd mejjet e Gesechte als wie e Kembche, wenn ’s bedreppelt veer sech hen gückt.«
2. Wittg. Ausdrücke: tiefe Wasserstelle
kumisch – karierd schwätze (Wittg. Ausdrücke) – unüberlegt reden
Kummjandewaage (Wittg. Ausdrücke) – Komödiantenwagen, Zigeunerwagen
kumme, kam, gekumme (Bgh) komme, kam, gekomme (Fdg, Hem, Rld, Odf, Rkh, Rph) – kommen.
Bgh.: »Ei, wu kemmsd dü da her?«
Odf.: »Komm ech haure ned, da komm ech morn,
wenn ech morn ned komme, da komm ech ewe ewwamorn.«
kumplesand (Wittg. Ausdrücke) – freundlich, zuvorkommend
Kunfamation (Bgh) – Konfirmation
Kunjagg (Bgh) – Cognac
Kunst (Hem) Konst (Odf, Rkh, Rph) –
1. Kunst
2. ein kleiner Ort im Lahntal nahe Bad Laasphe. Odf.: »Dos ärre große Konst.«
kunstgeraachd (Hem) konstgerächt (Odf, Rkh, Rph) – kunstgerecht
Kunststegge Plural: Kunststegger (Hem) Konststöcke (Odf, Rkh, Rph) – Kunststück
kunderwittig (Wittg. Ausdrücke) – helle, klug
kunfamiere (Bgh) – konfirmieren
kungele (Hem, Rld Wittg. Ausdrücke) – unsaubere Geschäfte machen
Kunjagg (Bgh) – Cognac
Kunst (Hem) Konst (Odf, Rkh, Rph,) –
1. Kunst,
2. ein kleiner Ort im Lahntal nahe Bad Laasphe. Odf.: »Dos ärre große Konst.«
kunstgeraachd (Hem) konstgerächt (Odf, Rkh, Rph) – kunstgerecht
Kunststegge Plural: Kunststegger (Hem) Konststöcke (Odf, Rkh, Rph) – Kunststück
künstlech (Odf, Rkh, Rph) – künstlich.
Odf.: »Du räjest dech immer nur künstlech off. Dos äas künstlech hergestaalt.«
Kuraasche (Wun) – Mut, Beherztheit, Courage.
Wun.: »Du hoste kee Kuraasche feer!« frz.: Courage
kuraschiert – mutig, beherzt
Kurwe (Hem, Odf, Rkh, Rph) -Kurve.
Odf.: »Ech muß sieh, derr ech de Kurwe krije. Dö äas e änge Kurwe.
Mach, deste de Kurwe kratzt.«
kusche (Hem, Odf, Rkh, Rph) – kuschen.
Odf.: »Du höst ze kusche.« (Du hast zu kuschen = zu gehorchen.) »De kuscht veer mer.«
Kuseng / Kussenk (Hem, Wun) – Cousin, Vetter.
Hem.: Dos sein »de Geschwister Känne« orra »rachde Geschwister Känne«
(em earschde Grad) »En Kuseng em zweede Grad äss anna Geschwister Känd.
Wun.: »Mein Kussenk feiert haure Gebürtsdaag.« frz. cousin
Kusine (Hem) – Cousine, Kusine.
Hem.: Dos sein »de Geschwister Känne,« orra »rachde geschwister Känne«
(em earschde Grad) »E Kusine em zweede Grad äss anna Geschwister Känd.«